LOCKHEED F-117A NIGHTHAWK LOCKHEED F-117A NIGHTHAWK ΚΥΡΙΑΡΧΟΣ ΤΗΣ ΝΥΧΤΑΣ Δεκαοκτώ χρόνια μετά από την έναρξη του προγράμματος και 18 μήνες μετά από τις επιχειρήσεις στον Κόλπο όπου το μαχητικό στελθ F-117A πρωταγωνίστησε, άγνωστες λεπτομέρειες της σχεδίασης και κατασκευής του πρώτου αεροσκάφους τεχνολογίας στελθ. Φωτογραφίες: Lockheed Τα πρώτα χρόνια Είναι πλέον γνωστό ότι η αρχή όλων των ερευνών της λεγόμενης τεχνολογίας στελθ είναι η πρόσκληση του οργανισμού 'Ερευνας και Ανάπτυξης DARPA (Defence Advanced Research Projects Agency), το 1974 πέντε μεγάλων κατασκευαστών αεροσκαφών για την υποβολή σχετικών προτάσεων. Είναι ίσως ειρωνία της τύχης ότι η Λόκχηντ (που δεν είχε κατασκευάσει μαχητικό από την εποχή του F-104 δεν είχε προσκληθεί. Θα περνούσε ένας χρόνος πριν ένα αποχαρακτηρισμένο έγγραφο της DAPRA σχετικά με το πρόγραμμα φτάσει στο μικρό, ανεξάρτητο τμήμα ερευνών της εταιρίας γνωστό σαν Σκανκ Γουόρκς (Skunk Works). Το τμήμα αυτό είχε ασχοληθεί με αρκετά απόρρητα προγράμματα όπως η εξέλιξη του U-2 και του SR-71. Οι επικεφαλείς του τμήματος Κλάρενς _Κέλι_ Τζόνσον και Μπεν Ριτζ κατάλαβαν αμέσως ότι οι εκτεταμένες έρευνες που είχαν γίνει στα πλαίσια του προγράμματος SR-71 ήταν ότι ακριβώς απαιτούσε η DARPA. Βάσει της περαιτέρω ανάπτυξης υπήρξε ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστού γνωστού σαν ECHO I που χρησιμοποιούσε μαθηματικές εξισώσεις ενός αιώνα πριν και μπορούσε να προβλέψει τη διασπορά της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας όταν προσπίπτει σε μια δεδομένη γεωμετρική επιφάνεια. H επιφάνεια ενός αεροσκάφους ήταν εξαιρετικά πολύπλοκη για να αναλυθεί με τον τρόπο αυτό. H λύση στο πρόβλημα υπήρξε ο διαχωρισμός της σε πεπερασμένα σύνολα επιφανειών δύο διαστάσεων που απλοποίησε σημαντικά το πρόβλημα. H διαδικασία έγινε τελικά γνωστή σαν _Facetting_. Το λογισμικό, με το κωδικό όνομα _Hopeless Diamond_ (απελπισμένο διαμάντι) εξελίχθηκε τελικά σε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα που μπορούσε να προβλέψει με ακρίβεια την ηλεκτρομαγνητική συμπεριφορά ενός αεροσκάφους με εφαρμοσμένη την τεχνική _Facetting_. Στο σημείο αυτό υπήρχε η απαίτηση να κατασκευαστεί ένα πρωτότυπο ώστε η θεωρία να αξιολογηθεί στην πράξη. Τα υπόλοιπα είναι πλέον ιστορία. 1. Τον Απρίλιο του 1976, στα πλαίσια του προγράμματος Χειβ Μπλου (Have Blue), η Λόκχηντ κατασκεύασε τελικά δύο πρωτότυπα που υλοποιούσαν τη θεωρητική προσέγγιση της τεχνολογίας στελθ. 'Ηταν περίπου 40% μικρότερα του F-117, ενώ οι ουραίες επιφάνειες είχαν κλίση προς τα μέσα. Και τα δύο αυτά αεροσκάφη πιστοποίησης της τεχνολογίας στελθ χάθηκαν σε ατυχήματα. 2. H Λόκχηντ έλαβε τελικά το συμβόλαιο κατασκευής του F-117 στις 16 Νοεμβρίου 1978. Στη φωτογραφία, το ξύλινο πρόπλασμα του αεροσκάφους σε φυσικό μέγεθος. Προσέξτε ότι το ουραίο πτέρωμα είναι αρκετά μικρότερο από ότι στα μετέπειτα αεροσκάφη. 3. Το πρώτο αεροσκάφος με αριθμό μητρώου _780_ στις διάφορες φάσεις της συναρμολόγησής του στα εργοστάσια της Λόκχηντ, στο Μπούρμανκ, το Φθινόπωρο του 1980. Τα αεροσκάφη μεταφερόντουσαν στην έρημο της Νεβάδα για την τελική συναρμολόγηση με μεταγωγικά C-5. Τα F-117 ήταν τυλιγμένα κατά τη μεταφορά με μαύρα καλύμματα, ενώ ξύλινα πλαίσια, _παραμόρφωναν_ το σχήμα για λόγους ασφαλείας. 4. Στις 18 Ιουνίου 1981, το σκάφος _780_ άφησε το υπόστεγο φέροντας το χαρακτηριστικό τρίχρωμο καμουφλάζ ερήμου. Την ίδια ημέρα έκανε την πρώτη του πτήση στα χέρια του πιλότου δοκιμαστή της Λόκχηντ Χαλ Φάρλεϊ. 5. Το πρώτο αυτό αεροσκάφος επιδεικνύει σ' αυτήν τη φωτογραφία τη χαρακτηριστική σιλουέτα του (και διαφορετικό καμουφλάζ) πετώντας πάνω από τα ερημικά πεδία δοκιμών των δυτικών Ηνωμένων Πολιτειών. Προσέξτε τους συμμετρικούς αισθητήρες στο ρύγχος, κάτι που δεν διατηρήθηκε αργότερα. 6. Δοκιμές άφεσης οπλισμού από το σκάφος _784_. Στη φωτογραφία άφεση κατευθυνόμενης βόμβας CBU-27. Τα ρομβοειδή αντικείμενα κάτω από τα φτερά είναι κάμερες καταγραφής της δοκιμής. Το αεροπλάνο γίνεται επιχειρησιακό H απομονωμένη αεροπορική βάση Τόνοπα (Tonopah) στην Νεβάδα, επιλέχθηκε για να στεγάσει την 4450η Τακτική Ομάδα (Tactical Group) που δημιουργήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 1979 και είχε σαν αποστολή να μετατρέψει το αεροπλάνο, με το ανορθόδοξο πρόγραμμα εξέλιξης σε επιχειρησιακό μαχητικό. 7. H αεροπορική βάση Τόνοπα βρίσκεται περίπου 200 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά από το Λας Βέγκας. Απαιτήθηκαν πολλές εργασίες για να μετατραπεί το εγκαταλειμμένο αεροδρόμιο σε σύγχρονη αεροπορική βάση. 8. H ασφάλεια στη βάση ξεπερνούσε κάθε προηγούμενο, ακόμη και στα μέτρα στις βάσεις ελέγχου των βαλιστικών πυραύλων της USAF. Μεγάλο μέρος του προσωπικού της Τόνοπα αποτελούσε η Στρατιωτική Αστυνομία που είχε τον απόλυτο έλεγχο κάθε κίνησης ανθρώπων και υλικού. 9. H είσοδος σε ορισμένες περιοχές ήταν αυστηρά απαγορευμένη και επιτρεπόταν μόνον σε όσους περνούσαν τον ειδικό ηλεκτρονικό έλεγχο παλάμης. 10. Τα πρώτα αεροπλάνα που χρησιμοποιήθηκαν για εκπαίδευση των χειριστών στην 4450, υπήρξαν A-7 που αντικαταστάθηκαν από T-38 το 1989. 11. 'Ενα δείγμα των αυστηρότατων μέτρων ασφάλειας στην Τόνοπα ήταν ο διπλός φράκτης που χώριζε τα υπόστεγα από το διάδρομο. H περιοχή ανάμεσα στους δύο φράκτες είχε σύστημα μικροκυμάτων που παρακολουθούσε (και προειδοποιούσε για) κάθε κίνηση μέσα στον περιορισμένο χώρο. 12. Τα αεροσκάφη φυλλάσσονταν σε δύο σειρές μεμονωμένων υποστέγων που εκτελούσαν αποστολές μόνο τη νύχτα. Ημερήσιες εκπαιδευτικές πτήσεις δεν άρχισαν παρά στο τέλος του 1988. 13. 'Ολοι οι πιλότοι περνούν αρκετές ώρες στον εξομοιωτή πτήσης του F-117. 14. H βασική μονάδα απέκτησε στο διάστημα 1981-83 τρεις μοίρες την 4451η (Nightstalkers), την 4452α (Goatsuchers) και την 4453η (Grim Reapers). To 1989, η βασική μονάδα ονομάστηκε 37η Πτέρυγα Τακτικών Μαχητικών (σήμερα 37η Πτέρυγα Μάχης) με τρεις μοίρες, την 415η (Nightstalkers), 416η (Ghostriders) και 417η (Bandits). To αεροπλάνο Για να ελαχιστοποιηθεί η περίοδος εξέλιξης του μαχητικού η Λόκχηντ αναγκάστηκε να χρησιμοποιήσει πολλά από τα υποσυστήματα που είχαν αναπτυχθεί κατά καιρούς για άλλα αεροσκάφη. 'Ετσι το ηλεκτρονικό σύστημα ελέγχου πτήσης (Fly-by-Wire) έχει τροποποιηθεί από αυτό του F-16, το αδρανιακό σύστημα ναυτιλίας προέρχεται από το B-52, το σύστημα κλιματισμού και ελέγχου περιβάλλοντος στο κόκπιτ είναι αυτό που διαθέτει το C-130, ενώ το κόκπιτ δανείζεται πολλά υποσυστήματα από το F/A-18 και το F-16. Το αεροπλάνο είναι αεροδυναμικά ασταθές. Χρειάζεται έτσι τη βοήθεια μιάς συστοιχίας υπολογιστών που μέσω του τετρακάναλου Fly-by-Wire βοηθά τον πιλότο να διατηρεί τον έλεγχο. Το F-117 ενσωματώνει τεχνολογίες που μειώνουν το ηλεκτρομαγνητικό και υπέρυθρο ίχνος, ενώ οι ηλεκτρομαγνητικές εκπομπές του ιδίου του αεροσκάφους είναι ελάχιστες. H σημαντικότερη τεχνική που χρησιμοποιείται είναι το _Facetting_, ο κατακερματισμός δηλαδή της επιφάνειας σε μικρότερες επίπεδες έδρες που επιστρέφουν την προσπίπτουσα ακτινοβολία προς ορισμένες συγκεκριμένες κατευθύνσεις και οπωσδήποτε μακριά από τους δέκτες των ραντάρ που τις εξέπεμψαν. Εκτός όμως από αυτό έχουν χρησιμοποιηθεί υλικά και επιχρίσματα που απορροφούν την προσπίπτουσα ακτινοβολία. 15. Οι πριονωτές ακμές στην καλύπτρα και το θύλακα του FLIR είναι μερικές μόνον εφαρμογές της τεχνικής _Facetting_. Ειδικά επιχρίσματα στις διαφανείς επιφάνειες και το μεταλλικό πλέγμα στις εισαγωγές των κινητήρων κάνουν τα μέρη αυτά, τμήματα του πολύπλευρου συνόλου που παρουσιάζει η μορφή του F-117. Ανάλογο πλέγμα (και όχι θυρίδα που ανοίγει όπως πιστευόταν μέχρι τώρα) χρησιμοποιείται και στα ανοίγματα του ηλεκτροοπτικού εξοπλισμού (FLIR, DLIR-Down Looking Infra-red). 16. Το πιλοτήριο δεν διαφέρει στη γενική διάταξη των υπολοίπων σύγχρονων μαχητικών. H μεγάλη διαφορά είναι η απουσία ραντάρ. H μεγάλη οθόνη στο κέντρο του πίνακα οργάνων παρουσιάζει τις ενδείξεις των εξωτερικών αισθητήρων, ενώ οι δύο πλευρικές, είναι οθόνες πολλαπλών λειτουργιών. Το κόκπιτ του F-117 αναβαθμίζεται με την τοποθέτηση συστήματος κινούμενου χάρτη και ηλεκτρονικών οργάνων επιτήρησης των λειτουργιών του κινητήρα. Το αεροπλάνο διαθέτει κεντρικά τοποθετημένο στικ. Οι μανέτες ισχύος βρίσκονται τοποθετημένες δεξιά, ενώ αριστερά βρίσκονται οι υπολογιστές και το σύστημα διαχείρισης πτήσης. O πιλότος κάθεται σε ένα εκτινασσόμενο κάθισμα ACES II. 17. Το αεροσκάφος διαθέτει δύο κινητήρες F404-GE-F1D2 που εκτονώνουν τα καυσαέρια μέσω ενός συστήματος διάχυσης-ψύξης που μειώνει σημαντικά το υπέρυθρο ίχνος. 18. Το F-117 μπορεί να μεταφέρει στην εσωτερική αποθήκη διάφορα είδη οπλισμού όπως οι κατευθυνόμενες με ακτίνες λέιζερ βόμβες GBU-10 στο βάθος. Οι τροποποιημένες βόμβες GBU-27 (εμπρός) προορίζονται για τη διάτρηση ισχυρά θωρακισμένων στόχων. 19. H εσωτερική αποθήκη βομβών μπορεί να μεταφέρει δύο βόμβες των 2.000 λιβρών η κάθε μια (συνολικά 5.000 λίβρες). H φόρτωση γίνεται απ' ευθείας στο ικρίωμα που υπάρχει σε κάθε ένα από τους δύο ξεχωριστούς χώρους. 20. Μια μέρα από την ζωή της βάσης. 'Ολοι οι νέοι χειριστές άρχιζαν την καριέρα τους με την 417η Μοίρα (Bandits) που εκτελούσε χρέη μονάδας εκπαίδευσης. O εξοπλισμός των χειριστών δεν διαφέρει από αυτόν που φέρουν οι χειριστές των άλλων σύγχρονων αεροσκαφών. 21. Πριν από κάθε αποστολή του F-117 υπολογιστές καθορίζουν τις παραμέτρους της επικείμενης αποστολής. Τα στοιχεία αυτά μεταφέρονται και _φορτώνονται_ στον υπολογιστή του αεροσκάφους με ειδική κασέτα. 22. Μετά την απογείωση, ο υπολογιστής διαχείρισης πτήσης αναλαμβάνει τον έλεγχο (μέσω του αυτόματου πιλότου και ελέγχοντας τις μανέτες ισχύος των κινητήρων) και οδηγεί το αεροσκάφος μέσω σημείων αναφοράς προς το στόχο επιλέγοντας την καταλληλότερη και ασφαλέστερη οδό. O πιλότος δεν έχει παρά... να απολαύσει τη διαδρομή. Πάνω από το στόχο οι αισθητήρες του αεροπλάνου μπορούν να _αφήσουν_ τα όπλα που μεταφέρονται με μοναδική ακρίβεια. O υπολογιστής ελέγχου βολής συνεργάζεται με το υπέρυθρο σύστημα πρόσκτησης και κατάδειξης στόχων. Με το ενσωματωμένο λέιζερ στους αισθητήρες FLIR-DLIR ο πιλότος _φωτίζει_ το στόχο με αντινοβολία λέιζερ. Μετά την άφεση, οι βόμβες CBU-10 ή CBU-27 κατευθύνονται αυτόματα προς το σημείο αντανάκλασης της ακτινοβολίας. 23. Σε αντίθεση με άλλα αεροπλάνα, το F-117 μπορεί να πλησιάζει τους στόχους του απαρατήρητο σε μεγάλα ύψη. 'Ετσι το προφίλ των περισσότερων αποστολών είναι hi-lo-hi, αυξάνοντας σημαντικά την ακτίνα δράσης του αεροπλάνου. Αν παρ_ όλα αυτά απαιτούνται μακρύτερα σκέλη, το F-117 είναι δυνατόν να ανεφοδιαστεί στον αέρα. 24. Αν και το F-117 πετούσε για περισσότερο από επτά χρόνια, ελάχιστα διέρρευσαν για το απόρρητο πρόγραμμα πριν από την 10 Νοεμβρίου 1988 που η USAF παραδέχτηκε επίσημα την ύπαρξή του. Στη φωτογραφία, η τελετή παράδοσης του τελευταίου (59ου) αεροσκάφους (αριθμός μητρώου 843) στις εγκαταστάσεις της Λόκχηντ, στο Παλμντέιλ της Καλιφόρνιας. Το κόστος ανά μονάδα χωρίς να υπολογιστεί η ανάπτυξη της σχετικής τεχνολογίας (flyaway price) έφτασε στα 42,6 εκατομμύρια δολάρια. Το F-117 γίνεται επιχειρησιακό Αρχικά το F-117 είχε σχεδιαστεί για _βαθιά διείσδυση διαφεύγοντας ισχυρή αεράμυνα και την προσβολή μερικών, επιλεγμένων, εξαιρετικά καλά προστατευμένων στόχων με εξαιρετική ακρίβεια_. Στο _ρεπερτόριό_ του δεν είχε προβλεφθεί η χρήση του σε συμβατικές επιχειρήσεις. Αποκαλύπτεται σήμερα ότι και οι επιτελείς του Πενταγώνου δεν ήταν ενήμεροι για τις νέες διαστάσεις που εισήγαγε το μαχητικό στον αεροπορικό πόλεμο, έτσι δεν είχε ποτέ υπολογιστεί στα σενάρια σε περίπτωση γενικών πολεμικών επιχειρήσεων. Μετά την αποκάλυψή του το αεροπλάνο άρχισε να μπαίνει στα ευρύτερα στρατηγικά σενάρια σαν _πολλαπλασιαστής δύναμης αυξάνοντας τις πιθανότητες επιτυχίας και επιβίωσης των συμβατικών δυνάμεων_. 26. Στις 17 Αυγούστου 1990, δέκα μέρες μετά την ιρακινή εισβολή στο Κουβέιτ, αποφασίστηκε η μεταστάθμευση της μίας των μοιρών της 37ης Πτέρυγας στην περιοχή. Τα είκοσι ένα αεροσκάφη της 415ης μοίρας (περιελήφθηκαν και τρία σαν εφεδρία), αναχώρησαν για το μακρύ ταξίδι με μια διανυκτέρευση στην αεροπορική βάση Λάγκλεϊ στην Βιρτζίνια. Τελικά, δεκαοκτώ F-117 ξεκίνησαν το υπερατλαντικό ταξίδι που έγινε χωρίς άλλη στάση με αλεπάλληλους ανεφοδιασμούς στον αέρα από KC-10. 27. H μοίρα στάθμευσε στην αεροπορική βάση _Βασιλεύς Χάλιντ_ κοντά στο Χαμίς Μουσάιντ, τοποθεσία που λίγο διέφερε από τη βάση Τόνοπα στην Νεβάδα. Τα αεροπλάνα παρέμειναν ανά δύο σε προστατευμένα υπόστεγα αν και η σαουδαραβική βάση βρισκόταν έξω από την ακτίνα δράσης των ιρακινών SCUD και προστατευόταν από μοίρες F-15 που χρησιμοποιούσαν επίσης το ίδιο αεροδρόμιο. Αποτελούσαν το πολυτιμότερο στοιχείο του πολέμου. Δεκαοκτώ ακόμη F-117 της 416ης μοίρας έφτασαν στην περιοχή στις 4 Δεκεμβρίου 1990. 28. Στις 02:51 της 17ης Ιανουαρίου 1991, η πρώτη βόμβα του πολέμου αφέθηκε από ένα F-117 με πιλότο τον επισμηναγό Γκρεγκ Φιστ (είχε επίσης ρίξει μία από τις δύο βόμβες στις επιχειρήσεις του Παναμά το 1990). 'Επληξε με απόλυτη ακρίβεια ένα κέντρο συντονισμού αεράμυνας 100 περίπου χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Βαγδάτης. Σε απόλυτο συγχρονισμό άλλα F-117 έπληξαν στόχους-κλειδιά στην ιρακινή πρωτεύουσα σε συνδυασμό με πυραύλους Κρουζ από πλοία του Αμερικανικού Ναυτικού στον Περσικό Κόλπο. 29. H προσβολή στόχων την πρώτη μέρα του πολέμου έγινε σε δύο κύματα. Τα 36 F-117 στην περιοχή αντιπροσώπευαν μόλις το 2,5% των μαχητικών της πολυεθνικής δύναμης στον Κόλπο. Στις 17 όμως Ιανουαρίου 1991 έπληξαν 31% των στόχων που πλήγηκαν εκείνη τη βραδιά. Μέσα στις πρώτες 24 ώρες του πολέμου 30 F-117 έπληξαν 37 στόχους υψηλής αξίας που είχαν σχέση με την ικανότητα του Ιράκ να διεξάγει πολεμικές επιχειρήσεις. Τις επόμενες 43 νύχτες μόνον τα μαχητικά F-117 μπορούσαν να πετάξουν πάνω από τους επικίνδυνους ουρανούς της Βαγδάτης. Στη διάρκεια των επιχειρήσεων οι δύο μοίρες ενισχύθηκαν με έξι ακόμη αεροσκάφη από την 417η μοίρα αλλά η _δύναμη στελθ_ στην περιοχή δεν ξεπέρασε ποτέ τα 42 αεροπλάνα. Εξετέλεσαν συνολικά 1,271 εξόδους, περίπου 1% του συνολικού αριθμού όλης της συμμαχικής αεροπορικής δύναμης. Το συνολικό φορτίο βομβών που έριξαν σε στόχους στο Κουβέιτ ή το Ιράκ ανήλθε σε 2.000 τόννους. Οι στόχοι που πλήγηκαν έφτασαν το 40% όλων των στρατηγικών στόχων που καταστράφηκαν, 75% από αυτούς με απευθείας πλήγματα. Τα F-117 διατήρησαν στη διάρκεια του πολέμου 85,8 επιχειρησιακή ετοιμότητα παρ_ όλες τις αντίξοες περιβαλλοντολογικές συνθήκες και τον υψηλό ρυθμό εξόδων. 30. _Δύσκολοι_ στόχοι όπως προστατευμένα υπόστεγα αεροσκαφών, υπόγεια διοικητήρια και βάσεις πυραύλων SCUD επιλέγησαν με απόλυτη επιτυχία. Ανάμεσα στους στόχους που _πιστώθηκε_ η 37η πτέρυγα υπήρξαν και οι εγκαταστάσεις πυρηνικών αντιδραστήρων _Οσιράκ_, στόχο εξαιρετικά προστατευμένο που είχαν αποτύχει να πλήξουν συμβατικά αεροπλάνα. Οκτώ F-117 με πιλότους που είχαν εθελοντικά προταθεί κατέστρεψαν μέσα σε μία μοναδική αποστολή τους δύο από τους τρεις πυρηνικούς αντιδραστήρες, προξένησαν σοβαρές ζημιές στον τρίτο και ισοπέδωσαν τις υπόλοιπες εγκαταστάσεις. 31. Τα F-117 δεν ξέφυγαν από τις καλλιτεχνικές δραστηριότητες των πιλότων τους. Φυσικά η παραδοσιακή εικονογράφηση (noze art) δεν μπορούσε να γίνει στο ρύγχος των αεροσκαφών στελθ. 'Ετσι πολλές από αυτές κατέληξαν στο εσωτερικό των θυρίδων της αποθήκης βομβών. 32. Είκοσι πέντε χιλιάδες περίπου άτομα συγκεντρώθηκαν την 1η Απριλίου 1991 στην αεροπορική βάση Νέλις στην Νεβάδα, για να υποδεχθούν την 37η πτέρυγα που επέστρεφε στο _σπίτι_ της. Στη φωτογραφία ο διοικητής της πτέρυγας με τα διακριτικά 29 αποστολών.