ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΣ TOY ΖΥΓΟΥ Του Γιώργου Δ. Γεωργιάδη O αστερισμός αυτός αν και συγκαταλέγεται στους 13 λεγόμενους _ζωδιακούς_, ωστόσο κάθε άλλο παρά ζώσα υπόσταση έχει η ονομασία του. Εκείνο που οι 'γγλοι ορίζουν δια της εννοίας Claws (= ζωόνυχα), ορίζεται και διά της -μάλλον άγνωστης- ελληνικής λέξεως Χηλαί. Περί τους ελληνιστικούς χρόνους, μ_ αυτό το όνομα ήταν γνωστός ο αστερισμός, ο οποίος δεν ήταν διάφορος του Σκορπιού, αλλά ενσωματωμένος μ_ αυτόν, αποτελών τα νύχια του. O Πτολεμαίος και άλλοι αναγάγουν την απαρχή της διαφοροποιήσεως του αστερισμού σε Ζυγό, πολύ-πολύ παλιά, στη Χαλδαία, πιστεύετο δε ότι το σύμβολό του (που σήμερα είναι γενικά αποδεκτό ότι αναπαριστά τη δοκό ενός ζυγού), έδειχνε το άνω τμήμα του αρχαϊκού Ευφράτειου αστερισμού _Βωμού_ (= Altar). O Γερμανός ανατολιστής J. N. Strassmaier διαβεβαιώνει την ταύτιση του _Βωμού_ με κάποιαν επιγραφή _die Lampe als Nuru_ (= η Ηλιακή Λάμπα). Κατ_ επέκταση ταυτίστηκε με τον τεράστιο _Φάρο της Αλεξάνδρειας_ (Γ_ αι. π.Χ. - ΙΔ_ αιών). Σπανιότερα με Cencer (= λιβανιστήριον). Με τον καιρό όμως όλα αυτά υποχώρησαν υπέρ των σκορπίων _Χηλών_, προτού κι αυταί δώσουν τα ηνία στο _Ζυγό_. O 'ρατος τον γνώριζε ως _Χηλαί_ και ο Ερατοσθένης φαίνεται πως ήταν ο πρώτος Έλληνας που τον απεκάλεσε _Ζυγός_. O Ίππαρχος χρησιμοποιούσε και τα δυο, εξισώνοντας το _Ζυγόν_ με το λατινικό Jugum, το οποίον αργότερα θα χρησιμοποιήσει ευρέως ο Ρόδιος αστρονόμος Δίδυμος (περί το 77 π.Χ.), καθώς και ο Ρωμαίος Varro (ίσως πρόκειται για τον πολιτικό και συγγραφέα Μάρκο Βάρρων, 116-27 π.Χ.), οι οποίοι τον αναφέρουν ως αστερισμό της φθινοπωρινής ισημερίας. O Πτολεμαίος έγραφε και τις δυο λέξεις αδιακρίτως, όπως οι Λατίνοι και για τις τρεις λέξεις (Chelae, Jugum, Libra). Από το 2139 π.Χ. μέχρι το 1231 π.Χ. η _φθινοπωρινή ισημερία_ έκειτο εντός του καθ_ αυτώ _Ζυγού_ (: υπό την έννοια, μεταξύ των εμφανών αστέρων _k Lib_ και _a2 Lib_), και τούτο αποτελούσε πρώτης τάξεως έναυσμα για να υπερισχύσει σ_ εκείνη την ασαφή περιοχή του ουρανού, η ονομασία Ζυγός. Να σημειωθεί ότι σε όλην τη σειρά των σχετικών άρθρων που έχουν δημοσιευτεί στην ΠΤΗΣΗ, τα ακριβή όρια μεταξύ των αστερισμών, μόλις προ 65 ετών διασαφηνίσθηκαν (υπό της International Astronomical Union). Έτσι, πολλές φορές όταν αναφερόμαστε σε κάποια χρονικά μεταίχμια κάποιων γεγονότων, προβληματιζόμαστε πώς πρέπει να σας τα δώσουμε. O ένας τρόπος καθορίζεται από δυο εμφανείς αστέρες της περιοχής, πράγμα που ακολουθήσαμε πιο πάνω. O άλλος τρόπος, είναι διά της ακριβούς υποδείξεως των συνόρων που έκανε η I.A.U. το 1928. Έτσι, ας γνωρίζουμε ότι η _φθινοπωρινή ισημερία_ εγκατέλειψε το Ζυγό το 704 π.Χ., ενώ θα εγκαταλείψει την Παρθένο βαίνουσα στο Λέοντα, το 2447 μ.Χ. Οι Ρωμαίοι αξίωναν στέφανο, διακυρήττοντες ότι αυτοί πρώτοι υπεισέφεραν το Ζυγό στα άλλα 11 ζώδια. Πράγματι, το 1866 ο L_psius ανακάλυψε στο Sanor Tanis στις εκβολές του Νείλου, το _Διάταγμα της Κανώπου_, διά του οποίου φαίνεται ότι ο βασιλέας (246-222 π.Χ.) Πτολεμαίος Γ_ ο Ευεργέτης (; -222) είχε απορρίψει το _ημερολόγιο του Νουμά_ (βασ. 715-673 π.Χ.) των 365,00 ημερών, θεσπίζοντας (με αφετηρία ενάρξεως το 311 π.Χ.) έτος των 365,25 ημερών, προηγούμενος έτσι κατά δυο αιώνες του Φλαβίου και Σωγιγένους, που καθιέρωσαν το _Ιουλιανό ημερολόγιο_. H πεποίθηση αυτή των Ρωμαίων απορρέει από το ότι, αυτοί πρώτοι κατόπιν της βασιλείας του Ιουλίου Καίσαρος (100-44) παρίσταναν το Ζυγό στο καθιερωθέν Ιουλιανό ημερολόγιο, κι όχι ο Πτολεμαίος Γ_. Μεταλλικά αντικείμενα δείχνουν ζυγαριά που κρατά κάποιος. Κατά τον 'γγλο κριτικό Joseph Spence (1699-1768) πρόκειται για το Γάιο Οκτάβιο (63 π.Χ. - 14 μ.Χ.) ο οποίος απονέμει δικαιοσύνη. O συγγραφέας Λεύκιος Αμπέλιος (B_ αι. μ.Χ.) στο _Liber memorialis_ αποκαλούσε τον αστερισμό _Μόχος_, ήτοι το όνομα του εφευρέτη του ζυγού. O εξ Αλεξανδρείας μαθηματικός και φιλόσοφος Θέων (Δ_ αι. μ.Χ.) τον αποκαλούσε _Λίτρα_ και _Λίτραι_ όπως οι Σικελοί. Κατά το Γερμανό αστρονόμο Johann Bayer, οι αρχαίοι Έλληνες τον απεκάλουν _Σταθμός_ (δηλ. δοκός ζυγού) και _Στάτηρ_. Κατά τους Κινέζους ήταν ο _Show Sing_ (= _Αστέρας_ της Μακροβιότητας). Επίσης ήταν και ο Κροκόδειλος ή ο Δράκων, το εθνικό τους έμβλημα. O Ινδός φιλόσοφος Varaha Mihira (505-587) στις _Πέντε Πραγματείαι_ του, τον λέγει Juga. Επίσης _Πυρ_, ίσως κατάλοιπο του _Βωμού_. O Αιγύπτιος ιερέας και ιστορικός Manetho (Γ_ αι. π.Χ.), καθώς και ο Achilles Tatios (B_ αι. μ.Χ.;), υποστηρίζουν ότι η ονομασία _Ζυγός_ πρωτοδόθηκε από τους Αιγύπτιους. Το 1799 ο Γάλλος στρατηγός Desaix de Voygoux ανακάλυψε σε ναό της Ίσιδος στην Denderah (σημαίνει: _χώρα του ιπποπόταμου_), το περίφημο ομώνυμο πλανησφαίριο. Πρόκειται για σκαλιστή πλάκα διαστάσεων 213X274 cm, που έχει εγγεγραμμένο κύκλο διαμέτρου 145 cm, όπου παρουσιάζεται ο ουρανός. H πλάκα αυτή εικάζεται ότι φτιάχθηκε περί το 34 π.Χ., αλλά αναπαριστά θέσεις της εποχής και ευρίσκεται στην _αυτοκρατορική Βιβλιοθήκη των Παρισίων_. O Ζυγός εμφανίζεται και σ_ αυτό το σημαντικό αρχαιολογικό εύρημα, απλά ως _ζυγοδοκός_, που ήταν μετρικό σύμβολο και στα Νειλόμετρα. Οι 'ραβες ακολουθούντες τον Κλαύδιο Πτολεμαίο τον είπαν _Al Zub_n__ (= Χηλαί), ή ακόμη ορθότερα σε δυϊκό αριθμό, _Al Zub_natain_. Όμως αργότερα επηρεασμένοι από τη Ρώμη, τον μετονόμασαν σε _Al Kiffat_n_ (= Δίσκοι του Ζυγού). O Ζυγός εμφανίζεται και σε νομίσματα της συριακής πόλεως Παλμύρας, καθώς και σε νομίσματα που εξέδωσε και η Πυθοδωρίς (βασίλισσα του Πολεμωνιακού Πόντου, από το 8 π.Χ. κι εξής). O Ήλιος διατρέχει το Ζυγό κάθε χρόνο από 31/10ου - 22/11ου. Έχει εμβαδόν (538ψ)2 και είναι 8ος σε έκταση μεταξύ των 13 ζωδίων, ενώ 29ος μεταξύ των 88 αστεριστών. Το 1682 ένας νεαρός 'γγλος αστρονόμος, ο Edmund Halley (1656-1742) πρώτος προείπε την επανέλευση (του ομώνυμου) κομήτη. Μέχρι τότε ο κομήτης αυτός ηρέσκετο (κατά τα 45% των διαβάσεών του) να εισέρχεται και στο Ζυγό. Όμως κατά τους τελευταίους 3 αιώνες δεν επαναλήφθηκε, ούτε θα επαναληφθεί για τους επόμενους τρεις τουλάχιστον αιώνες. O Argelander απαρίθμησε στον Ζυγό 28 ορατούς αστέρες (<+5,8m). O Heis 53 (<6,5m). Όμως, όπως προαναφέραμε, μόλις πρόσφατα (το 1928) καθορίσθηκαν επακριβώς τα σύνορα των αστερισμών, επομένως τα δυο νούμερα που δίνουν για κάθε αστερισμό αυτοί οι δυο οξυδερκείς αστρονόμοι, μικρή μόνο σημασία έχουν. Ειδικά μάλιστα γι_ αυτό τον μπερδεμένο και συνδεδεμένο (τόσο με την Παρθένο, όσο ακόμη περισσότερο με το Σκορπιό) αστερισμό. _α2 Lib_ Έχοντας εκλειπτικό πλάτος β =+0ψ 20_ ο4__, ο Ήλιος περνά (τρεχόντως κάθε 7 Νοεμβρίου) λίγο νότιά του. Για τους Έλληνες και τον Κλαύδιο Πτολεμαίο ήταν η _Χηλή νότιος_. Οι 'ραβες έκαναν ακριβή μετάφραση σε Al Zub_n al Jan_biyyah ή Al Kiffah al Jan_biyyah από όπου προήλθε και η μοντέρνα αραβολατινική ονομασία Kiffa australis. Μόνον 231__ Β.Δ. του λευκού _α2 Lib_, κείται ο κατά 9 φορές αμυδρότερος _α1 Lib_, εύκολος στόχος ακόμη και για κυάλια. _β Lib_ Από το Al Zub_n al Sham_liyyah (= χηλή βόρειος) προέκυψε το παραφθαρθέν Zubeneschamali. Επίσης Kiffa borealis με ισοδύναμό του το Lanx septentrionalis που δίνει ο Γερμανός Bayer. Κατά τον Κλ. Πτολεμαίο παρατηρήθηκε από τη Βαβυλώνα στις 17-Ιαν.-272 π.Χ. σύνοδος του 'ρεως με τον _β Lib_. Πρόκειται για μια από τις πλέον πρώιμες αναφορές στον κόκκινο πλανήτη. O Ερατοσθένης (275-194) απεκάλεσε τον _β Lib_ ως τον λαμπρότερον της περιοχής (ακόμη κι απ_ τον Αντάρη). Όμως ο Πτολεμαίος (120-180) μετά 4 αιώνες έλεγε ότι οι δυο τους έχουν ίδια λαμπρότητα. Μάλλον ο Αντάρης λαμπρύνθηκε. Όμως, πάνω απ_ όλα, ο αστέρας αυτός είναι ίσως ο μοναδικός του ουρανού, διότι είναι σχεδόν... πράσινος. _γ Lib_ Έκτος σε λαμπρότητα, κιτρινότερος του Ηλίου με G8, γίγαντας (III) αστέρας, είναι ολόιδιος με την _Αίγα_, αλλά 34 φορές αμυδρότερος. Λέγεται Zubenelhakrabi. _δ Lib_ O Γερμανός Johann Friedrich Julius Schmidt (1825-1884) ανακάλυψε το 1859 από την Αθήνα, ότι ο _δ Lib_ είναι εκλειπτικός μεταβλητός. Έχει περίοδο 2,327 ημερών. Το ελάχιστο διαρκεί 12 ώρες (m = +6,1), ενώ κατά τις υπόλοιπες έχει m = +4,8. _Se Han_ Πρόκειται για _αστερισμό_ των Κινέζων, ονομασία ληφθείσα από το όνομα ενός διαμερίσματος της χώρας τους. Ορίζεται από τους αστέρες ε, ζ, θ, ξ και c του Ζυγού. _κ, λ Lib_ Αμυδροί εκλειπτικοί αστέρες κείμενοι δίπλα στη μουσούδα του Σκορπιού, ο Ήλιος τους επιπροσθεί κάθε 19 και 22 Νοεμβρίου αντιστοίχως. Αμφότεροι μαζί, φέρουν τον _απαιτητικό_ τίτλο Jih (= Ήλιος). _σ Lib_ Αν και απέχει τεράστια (χ10ψ) από τα εγγύτερα σύνορα του Σκορπιού (κείται ελάχιστα έξω του... Κενταύρου), παραδόξως αυτός ο ερυθρός γίγας συνήθως καλείται... _γ Sco_. Πρόκειται για ένα από τα παράδοξα που οι περιστάσεις υποχρέωσαν την I.A.U. να κάνει το 1928. Ενίοτε καλείται Zubenalgubi. Μη αστρικά αντικείμενα O Ζυγός είναι ένας από τους αστερισμούς που ελάχιστο θέαμα έχουν να προσφέρουν. Είναι χαρακτηριστικό ότι από το βιβλίο των 400 Herschelian objects που διαθέτουμε, μόνον ένα αντικείμενο (το σφαιρωτό σμήνος NGC5897 = H-19-6 & H-8-6) προβάλλεται στο Ζυγό. Εννοείται ότι ούτε ένα Messier αντικείμενο δεν βρίσκεται σ_ αυτόν. Το _H-19-6 & H-8-6_ όταν παρατηρείται με τηλεσκόπιο των 20 cm στις 43 μεγεθύνσεις, παρουσιάζει διάμετρο 7,3_ και λαμπρότητα +11,0. Κείται 1,5ψ N.A. του _ι Lib_. Δείχνει ελαφρά oval, κι έχει σχεδόν ομοιόμορφη κατανομή λαμπρότητας, οπότε δύσκολα ξεχωρίζονται αστέρες. Όμως, με ισχυρότερο όργανο φθάνει διάμετρο 12,6_ και ολική λαμπρότητα m = +8,55. Είναι τύπου (F) κι έχουν εντοπισθεί σ_ αυτόν 8 μεταβλητοί. Το απόλυτο μέγεθός τους είναι M = -7,1, οπότε λάμπει στην πραγματικότητα όσο 180 φαινόμενοι Σείριοι, ή 2500 πραγματικοί Σείριοι, ή 60.000 πραγματικοί Ήλιοι. Απέχει 40.100 ε.φ. Κάπου 3ψ ΝΔ-Δ του _α Lib_ συναντάμε ένα σπειροειδή (SBb) γαλαξία, τον NGC5728, με m = +12. Αν από κάτι δεν πρέπει νάχει παράπονο ο Ζυγός, αυτό είναι οι ραδιοπηγές. Έχει τέσσερις, και είναι Quasars: Ονομασία Ορ. Αν. Απόκλ. m Z χλμ/δευτ. α. 1430-178 14λ 33λ -18ψ02_ +19,0 2,331 -250.395 β. 1504-166 15 07 -16 53 +18,5 0,876 +167.238 γ. 1510-089 15 13 -09 06 +16,5 0,361 +89.645 δ. 1519-273 15 23 -27 31 +19 Στον πίνακα δίνονται η ονομασία σύμφωνα με την I.A.U., η Ορθή Αναφορά, η Απόκλιση, η φαινομένη λαμπρότητα, η τιμή μετατοπίσεως (z), και η ταχύτητα απομακρύνσεως. O -α- καλείται και OQ-151, κι όσοι διαθέτετε τηλεσκόπιο των... τριών μέτρων κι έχετε στο μεταξύ βρει το γαλαξία N5728, θα βρείτε και τον quasar 2ψ Ν.Δ. του. O -γ- είναι αρκετά λαμπρότερος, και απαιτεί τηλεσκόπιο μόλις των 90 cm. Κείται 1ψ μόνο δυτικά του λαμπρού πράσινου _β Lib_, και είναι το λαμπρότερο και βορειότερο των 6 εξωγαλαξιακών αντικειμένων που σας δίνουμε. Αντίθετα το νοτιότερο είναι ο quasar -δ- (δη. ο _1519-273_) που κείται 3ψ δυτικά του πορτοκαλόχροου _υ Lib_ και είναι οπτικά πολύ αμυδρός. Ωστόσο στην ραδιοφωνική περιοχή των 5GHz (= 6 cm) εκπέμπει με μέση ένταση 2,0 Janskies. Αρπαλίζοντας την ευκαιρία, σας λέμε ότι ο Αμερικανός μηχανικός Karl Guthe Jansky (1905-1950) ανακάλυψε το 1931 την ύπαρξη εξωγήινων ραδιοφωνικών παρασίτων. Δυστυχώς γι_ αυτόν, δεν ασχολήθηκε άλλο με την αστρονομία, πράγμα που έκανε αργότερα ο Grote Reber (1911- ). Πάντως, το 1973 η I.A.U. υιοθέτησε μια μονάδα μετρήσεως εντάσεως ροής, και την ονόμασε προς τιμήν του, Jansky (= Jy). Ένα Jy = 10-26 W/m2/Hz.