ΥΠΟΒΡΥΧΙΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ Ο Ίκαρος στα λημέρια του Ποσειδώνα! Ρεπορτάζ: Ηλίας Καπετανάκης, Φαίδων Γ. Καραϊωσηφίδης Γελιούνται όσοι ακόμα πιστεύουν ότι Πολεμική Αεροπορία σημαίνει μόνο εναέριες επιχειρησιακές ενασχολήσεις. Θα πείτε, προφανώς, ότι είναι αυτονόητη και η επίγεια δραστηριότητα αφού τα αεροσκάφη χρειάζονται αεροδρόμια και βάσεις υποστήριξης στη μάνα γη. Θα κάνετε όμως και πάλι λάθος, γιατί η Πολεμική Αεροπορία διαθέτει και μια επίλεκτη ομάδα που είναι προσανατολισμένη στο υγρό στοιχείο. Τι δουλειά έχει ο... Ίκαρος στο βασίλειο του Ποσειδώνα, διόλου δε διδάχθηκε από εκείνο το μυθικό μοιραίο λάθος του; Ίσως πάλι, επειδή άντλησε την αναγκαία εμπειρία, δε μένει πια ακάλυπτος ούτε στη θάλασσα. Η Κινητή Ομάδα Συντηρήσεως Υποβρύχιων Θαλάσσιων Εγκαταστάσεων (ΚΟΣΥΘΕ) της Πολεμικής Αεροπορίας επιτελεί έναν πολύ σπουδαίο επιχειρησιακό ρόλο ο οποίος δεν είναι και τόσο γνωστός, ακόμα και στους εξοικειωμένους με το αεροπορικό όπλο. Γι' αυτό αποφασίσαμε να την παρουσιάσουμε και επισκεφθήκαμε τον πυρήνα της που εδρεύει στη Μονάδα Αεροπορικών Κατασκευών (ΜΑΚ) στα Νέα Λιόσια. Μιλήσαμε με το διοικητή και τον υποδιοικητή της ΜΑΚ, τους αντισμήναρχους Βασίλειο Ρούκη και Γεώργιο Χριστοφόρου, και ορισμένα άλλα στελέχη της ομάδας: τον αντισμήναρχο Νίκο Γουναρόπουλο, τον επισμηναγό Δημήτρη Νανούση, από τα παλιότερα μέλη της, το σμηναγό Γιώργο Μπελδέκο, τον υποσμηναγό Παναγιώτη Γκούτζιο, τον ανθυποσμηναγό Γιώργο Σύριο και βέβαια να μη λησμονήσουμε το σμηναγό Κώστα Λάγιο, ο οποίος μόνο τυπικά δεν ήταν παρών στη συζήτηση, αφού σε αυτόν οφείλεται ένα μεγάλο μέρος του πρωτότυπου φωτογραφικού υλικού. Για να δώσουμε τη δυνατότητα δημοσίευσης περισσότερων φωτογραφιών από τις αποστολές της ΚΟΣΥΘΕ, σταχυολογήσαμε ορισμένα στοιχεία από τη μακρά συζήτηση που είχαμε για τη λειτουργία της ομάδας. Η ΚΟΣΥΘΕ ιδρύεται με την απόφαση 78 της 21ης Ιουνίου 1984 του Ανωτάτου Αεροπορικού Συμβουλίου με βασική αποστολή τις επιθεωρήσεις και συντηρήσεις των υποβρύχιων και παράκτιων εγκαταστάσεων της Πολεμικής Αεροπορίας, όπως αγωγών καυσίμων, αγκυροβολίων, πλωτών στόχων και άλλων μέσων εξυπηρέτησης των αεροδρομίων της. Παρεμβαίνει επίσης σε θέματα ασφάλειας πτήσεων με την ανάληψη αποστολών έρευνας και διάσωσης του προσωπικού και των υλικών. Τα καύσιμα χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής, μια και ελλοχεύει περισσότερο ο κίνδυνος της έκρηξης ή να δημιουργηθούν πολύ άσχημες καταστάσεις σε περίπτωση μη επιτυχούς επέμβασης. Ο πυρήνας της ομάδας εδρεύει, όπως ήδη αναφέρθηκε, στη ΜΑΚ αλλά έχει και κάποιους αυτοδύτες διασκορπισμένους σε άλλες μονάδες της Πολεμικής Αεροπορίας. Τα μέλη της είναι αξιωματικοί και υπαξιωματικοί με ειδικότητα τεχνικού εγκαταστάσεων, οι οποίοι εκπαιδεύονται σε ειδικά καταδυτικά σχολεία. Είναι ενταγμένοι ακόμα και γιατροί, οι οποίοι εκτός από την αεροπορική έχουν ειδικευτεί και στην καταδυτική ιατρική. Οι γιατροί υπερβαρικής ιατρικής εκπαιδεύονται πρώτα στο σχολείο της ΜΥΚ και στη συνέχεια σε αυτό της ΜΑΚ για μεγαλύτερα βάθη. Η ομάδα έχει σήμερα συντηρημένους περί τα 30 άτομα, αλλά στη βάση της ΜΑΚ υπάρχουν μόνιμα 3 ομάδες των 5 ατόμων η καθεμιά για να ανταποκριθούν αμέσως σε οποιαδήποτε είτε προγραμματισμένη είτε έκτακτη αποστολή. Όταν δεν επαρκούν τα μέλη του βασικού πυρήνα και είναι αναγκαίο να συγκροτηθούν και άλλες ομάδες, αυτές απαρτίζονται από τους αξιωματικούς και τους αξιωματικούς που είναι διάσπαρτοι σε άλλες υπηρεσίες του ΓΕΑ και οι οποίοι όμως έχουν περάσει τις απαιτούμενες ιατρικές εξετάσεις και την κάθε 6μηνο συντήρηση εκπαίδευσης. Λόγω του υψηλού κινδύνου των αποστολών, τα κριτήρια επιλογής και συμμετοχής είναι πολύ αυστηρά και τα μέλη της ομάδας έχουν ανώτατο όριο ηλικίας τα 45 χρόνια. Εκτός από τους αξιωματικούς και τους υπαξιωματικούς απασχολούνται και στρατεύσιμοι ως ναυαγοσώστες για τα θέρετρα της Πολεμικής Αεροπορίας. Υπάρχουν αυτοδύτες με πολύ μεγάλη εξειδίκευση και εμπειρία στην υποβρύχια κοπή και συγκόλληση μετάλλων, στην ανέλκυση αντικειμένων, στη βιντεοσκόπηση και φωτογράφηση παλιών και πρόσφατων ναυαγίων. Η εκπαίδευση Παλιότερα η εκπαίδευση γινόταν στη Μονάδα Υποβρύχιων Καταστροφών και σε άλλα σχολεία του Πολεμικού Ναυτικού, αλλά λόγω των διαρκώς αυξανόμενων αναγκών οργανώθηκαν τα τελευταία χρόνια εκπαιδευτικά προγράμματα από την ίδια την Πολεμική Αεροπορία. Τα σχολεία περιλαμβάνουν ως διδακτικά αντικείμενα θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση από έμπειρους εκπαιδευτές. Το θεωρητικό σκέλος αφορά τη Φυσική, τη Φυσιολογία και την Ιατρική των καταδύσεων, καθώς επίσης και τη γνωριμία με τις τεχνικές της αυτόνομης κατάδυσης, τη χρήση όλων των μέσων που διατίθενται για την εκπλήρωση των αποστολών. Η πρακτική εκπαίδευση έχει στόχο να κάνει τον υποψήφιο να εξοικειωθεί με τις καταδύσεις· πρώτα γίνεται στην πισίνα της Σχολής Ικάρων μέχρι βάθους 5 μέτρων και μετά στην ανοιχτή θάλασσα, στην περιοχή Ζούμπερι Αττικής, από 20 μέχρι και 40 μέτρα. Σήμερα στη ΜΑΚ λειτουργούν 3 συν 1 σχολεία: Το πρώτο, το βασικό, είναι των υποβρύχιων επιχειρησιακών αποστολών, τρίμηνης διάρκειας, το δεύτερο είναι μηνιαίο των αυτοδυτών, το τρίτο επίσης μηνιαίο των στρατεύσιμων ναυαγοσώστων και το τελευταίο των μηχανοσωστών, το οποίο εκπαιδεύει το προσωπικό διάσωσης για τα ελικόπτερα. Όποιος αξιωματικός ή υπαξιωματικός επιθυμεί να φοιτήσει στο βασικό σχολείο, όταν διαπιστωθούν οι ανάγκες και ορισθεί η έναρξη νέου εκπαιδευτικού τρίμηνου προγράμματος από το ΓΕΑ, υποβάλλει αίτηση μια και η συμμετοχή είναι εθελοντική. Φοιτά μόνο αν περάσει τις ιατρικές εξετάσεις και κριθεί κατάλληλος. Η επιτυχία ποικίλλει -σε ορισμένες «φουρνιές» από τα 20-25 άτομα που έπαιρναν μέρος αποφοιτούσαν καμιά 10ριά-, υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που βγαίνουν μόνο 3-4. Οι στρατεύσιμοι παλιότερα εκπαιδεύονταν και ως δύτες μέχρι βάθους 20 μέτρων αλλά σήμερα δεν υπάρχει τέτοια ανάγκη· ονομάζονται αρμενιστές, εκπαιδεύονται ως ναυαγοσώστες και τοποθετούνται στα κέντρα παραθερισμού της Π.Α. Το σχολείο των μηχανοσωστών είναι διακλαδικό και για τα σώματα ασφαλείας, σε αυτό κυρίως εκπαιδεύονται να καταρριχώνται από το ελικόπτερο και να εκτελούν διάσωση. Η ομάδα χρησιμοποιεί για βασικό εξοπλισμό κάθε δύτη τα εξής μέσα: αυτόνομη αναπνευστική συσκευή 18 λίτρων, ισοθερμική στολή πάχους 6 χιλιοστών, γάντια και μποτάκια μεγάλης θερμομονωτικής ικανότητας για το χειμώνα, ένα ρυθμιστή πλευστότητας και δύο ρυθμιστές πίεσης, μάσκα και αναπνευστήρα, μαχαίρι εργασίας, full face μάσκα όταν απαιτείται, βαθύμετρο και πυξίδα, υποβρύχιο προβολέα, ζώνη βαρών και βάρη, πίνακες αποσυμπίεσης και κομπιούτερ κατάδυσης, ένα για κάθε ζεύγος. Τα πλωτά μέσα που χρησιμοποιεί είναι φουσκωτά σκάφη, επίσης ειδικά μπαλόνια για την ανέλκυση των αντικειμένων, συσκευές υποβρύχιας ηλεκτροσυγκόλλησης και κοπής μετάλλων, υποβρύχιο ανιχνευτή μετάλλων, sonar, αεροσυμπιεστές χαμηλής και υψηλής πίεσης και ορισμένα ακόμα επιμέρους εργαλεία. Υπάρχει επίσης μεταφερόμενος μονοθέσιος θάλαμος αποπίεσης με λειτουργική αυτοτέλεια, τον οποίο χειρίζεται ο γιατρός που μετέχει σε κάθε αποστολή ή, όταν αυτός λείπει, ο αρχαιότερος δύτης. Οι συνομιλητές μας επισημαίνουν ότι πρέπει να θεωρείται επιτυχία της ομάδας ότι δεν έχει παρουσιάσει μέχρι τώρα κανένα καταδυτικό ατύχημα. Δίνεται, πάντως, ιδιαίτερη σημασία στον ιατρικό τομέα κυρίως στη νόσο των δυτών και στην πνευμονική εμβολή που είναι τα δύο πιο πιθανά μείζονα καταδυτικά ατυχήματα. Στις απευκταίες αυτές περιπτώσεις, ο ασθενής εισάγεται αμέσως στο μεταφερόμενο θάλαμο αποπίεσης με ορό οξυγόνο και τα αναγκαία φάρμακα και μεταφέρεται μέσα σε αυτόν στον κεντρικό θάλαμο αποπίεσης που διαθέτει το Ναυτικό Νοσοκομείο της Αθήνας. Το πλεονέκτημα είναι ότι αμέσως μετά το ατύχημα γίνεται στο μεταφερόμενο θάλαμο κατάδυση του ασθενούς και έτσι μεταφέρεται ασφαλής για την οριστική ιατρική φροντίδα και θεραπεία. Έχει εγκριθεί η αγορά ενός υπερσύγχρονου διθέσιου θαλάμου αποπίεσης έτσι ώστε ο ασθενής να μπαίνει μέσα μαζί με το γιατρό για πιο άμεση και συνεχή παρακολούθηση. Με αυτόν το θάλαμο ο ασθενής θα μπαίνει στην αντίστοιχη μονάδα του Ναυτικού Νοσοκομείου απευθείας εν καταδύσει και δε θα απαιτείται, όπως σήμερα, να γίνεται εκ νέου ανάδυση και στη συνέχεια πάλι κατάδυση στο μεγάλο θάλαμο του Ναυτικού Νοσοκομείου. Η ΚΟΣΥΘΕ απέκτησε πρόσφατα ένα τηλεκατευθυνόμενο υποβρύχιο όχημα το οποίο έχει δυνατότητα να επιχειρεί μέχρι βάθους 600 μέτρων. Αποτελείται από τη μονάδα επιφανείας από τη οποία γίνεται ο έλεγχος, επιλέγονται η ταχύτητα, η κατεύθυνση, το βάθος και άλλες λειτουργίες, καθώς επίσης και από το όχημα το οποίο φέρει κάμερα, φωτιστικά, κινητήρες και βραχίονα με τον οποίο μπορούν να γίνονται από την επιφάνεια της θάλασσας απλές εργασίες. Με το πέρασμα του χρόνου η ομάδα αποκτά ακόμα μεγαλύτερες ικανότητες αναγνώρισης, υποβρύχιας βυθοσκόπησης, χαρτογράφησης, κινηματογράφησης των υποθαλάσσιων χώρων, όχι μόνο για τη διερεύνηση ατυχημάτων αλλά και για την ανέλκυση παλιών αεροσκαφών, με στόχο τον εμπλουτισμό του αεροπορικού μουσείου. Μετά τις πρόσφατες επιτυχίες η αρμόδια διεύθυνση του ΓΕΑ καταρτίζει συγκεκριμένο πρόγραμμα δράσης και σε αυτόν τον τομέα. Αυτήν την εποχή η στρατιωτική και πολιτική ηγεσία εξετάζει την αναβάθμιση της λειτουργίας και της επιχειρησιακής αποτελεσματικότητας της ΚΟΣΥΘΕ, τόσο σε θερμικό επίπεδο όσο και σε τεχνικό. Αυτό το τελευταίο αφορά την πρόσκτηση ακόμα πιο σύγχρονων μέσων, αναφέρθηκε ήδη ο διθέσιος θάλαμος αποπίεσης, όπως επίσης και τη αγορά ενός πιο σύγχρονου σκάφους για την εκτέλεση των αποστολών. Στόχος είναι να δρα με ακόμα μεγαλύτερη αυτοτέλεια η πολύ σημαντική αυτή ομάδα της Πολεμικής Αεροπορίας με το ευρύτατο κοινωνικό έργο. ΠΟΛΥΠΛΕΥΡΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ Πίσω από τα περίεργα για τον πολύ κόσμο αρχιγράμματα ΚΟΣΥΘΕ υπάρχει μια πλούσια εν πολλοίς άγνωστη δραστηριότητα. Και δεν εννοούμε τις συντηρήσεις των εγκαταστάσεων της Πολεμικής Αεροπορίας. Πολύ δικαιολογημένα ο αναγνώστης θα αντιτείνει «μα αυτός είναι τελικά ο λόγος ύπαρξης της συγκεκριμένης υπηρεσίας». Πέρα όμως από την όποια ρουτίνα, η ΚΟΣΥΘΕ έχει ένα σπουδαίο και προπαντός πολυσχιδές έργο στον ευαίσθητο τομέα της κοινωνικής προσφοράς, κάτι για το οποίο υπερηφανεύονται τα μέλη της ομάδας. Όχι άδικα, αν προσμετρήσει κανείς τα στοιχεία τα οποία έθεσαν στη διάθεσή μας, μιλώντας με τη χαρά του εξερευνητή ο οποίος ύστερα από έντονη προσπάθεια φθάνει σε ένα προσωρινό τέρμα για να ξαποστάσει και να το κάνει σε λίγο μια καινούργια αφετηρία για κάτι δυσκολότερο και πλέον επίζηλο. Σταχυολογήσαμε ορισμένα μόνο περιστατικά και τα καταγράφουμε τηλεγραφικά, ευελπιστώντας να... μιλήσει καλύτερα το φωτογραφικό υλικό: · Αύγουστος 1992. Εντοπισμός αεροσκάφους του Β' Παγκοσμίου Πολέμου στην περιοχή Ψαθούρας, εξαιρετικά χρήσιμο για το μουσείο της Αεροπορίας. Το θεωρούν μεγάλη τύχη και για έναν ακόμη λόγο: επειδή έκαναν κατάδυση στο περίφημο αρχαίο ναυάγιο της νήσου Περιστέρας μαζί με την πρόεδρο των Ενάλιων Αρχαιοτήτων, Ελπίδα Χατζηδάκη, και την παλιότερη υποβρύχια αρχαιολόγο στον κόσμο, την κυρία Φροστ, η οποία βρισκόταν εκείνες τις ημέρες στο θαλάσσιο πάρκο των Βόρειων Σποράδων. · Σεπτέμβριος 1992. Συμβολή στην αποκόλληση προσαραχθέντος πυροσβεστικού αεροσκάφους τύπου CANADΑΙR ύστερα από βλάβη στον κινητήρα του. Δόθηκε στους τεχνικούς της αεροπορίας για επισκευή και μετά από ολονύκτια εργασία ξαναπέταξε για να βοηθήσει στην κατάσβεση της μεγάλης πυρκαγιάς στη Μαλακάσα. · Σεπτέμβριος 1992. Στις φωτιές που μαίνονται αυτή την εποχή στην Κορινθία, ένα πυροσβεστικό αεροσκάφος τύπου CANADΑΙR CL-215 παθαίνει σοβαρή βλάβη κατά τη διάρκεια της υδροληψίας, εγκαταλείπεται από το πλήρωμα, πιάνει φωτιά και βυθίζεται. Οκταμελής ομάδα αναλαμβάνει να εντοπίσει το αεροσκάφος και να το ανελκύσει. Το αεροσκάφος έχει «καθίσει» σε βάθος 87 μέτρων, 2 χιλιόμετρα από την ακτή. Στις 25 Οκτωβρίου το αεροσκάφος ανελκύεται, κόβεται σε 3 κομμάτια και μεταφέρεται στη Μονάδα για ανταλλακτικά. · Οκτώβριος 1992. Ανέλκυση πυροσβεστικού αεροσκάφους από τη θαλάσσια περιοχή Κεχριών από βάθος 84 μέτρων. Αρχικά πιάστηκε με ένα σύστημα γρίπων και ανελκύσθη μέχρι βάθους 5 μέτρων και έπειτα δέθηκε με αλεξίπτωτα και βγήκε στην επιφάνεια. · Μάιος 1993. Ανέλκυση αεροσκάφους τύπου Bristol Blenheim MK 1, ένα από αυτά που κατερρίφθησαν κατά τις αερομαχίες του Απριλίου 1941 όταν οι γερμανικές δυνάμεις εισέβαλαν στη χώρα μας. Η ομάδα της ΚΟΣΥΘΕ πήγε στη Μικρή Πρέσπα και ανέλκυσε την πρώτη μέρα τον ένα κινητήρα, την επομένη τον άλλον και στη συνέχεια μέρη των πτερύγων και της ατράκτου. Μέσα σε 7 μέρες ανασύρθηκαν αρκετά κομμάτια του αεροσκάφους, καθώς επίσης και οι βόμβες που αυτό έφερε. · Σεπτέμβριος 1995. Πραγματική κατάδυση στην ιστορία καθώς ένα ατόφιο Bristol Blenheim MK 1F, από αυτά τα οποία επιχειρούσαν τον Απρίλιο του 1941 από το αεροδρόμιο Ηρακλείου Κρήτης, έπεσε στην περιοχή Εσταυρωμένου 6,5 μίλια ανατολικά του Ρεθύμνου. Έπειτα από 54 χρόνια η ομάδα της ΚΟΣΥΘΕ αρχίζει τη ανέλκυση. Ενώ το αεροπλάνο -θυμούνται οι συνομιλητές μας- δε ζύγιζε πάνω από 4,5 τόνους, χρειάσθηκε να εφαρμοσθεί άνωση πάνω από 14 τόνους μοιρασμένη σε 20 αλεξίπτωτα, για να ξεκολλήσει από το βυθό. Μετά την ανέλκυση ρυμουλκήθηκε κρατημένο από τα ειδικά μπαλόνια στο λιμάνι του Ρεθύμνου και αποτέθηκε σε βάθος 6 μέτρων. Αυτή τη στιγμή βρίσκεται στο μουσείο της Πολεμικής Αεροπορίας. · Μια ακόμα σημαντική αποστολή ήταν η ανάσυρση του μαχητικού αεροσκάφους τύπου Mirage 2000 το οποίο προσθαλασσώθηκε από λάθος χειρισμό, δυστυχώς χωρίς να γλιτώσει ο πιλότος του. Η ομάδα της ΚΟΣΥΘΕ ήταν απασχολημένη με τον εντοπισμό ενός άλλου μαχητικού τύπου F-16 που είχε καταπέσει στον Aγιο Ευστράτιο, αλλά δεν ήταν δυνατόν λόγω του βάθους να ανελκυσθεί, απλώς έγινε πιστοποίηση των εντοπισμένων συντριμμιών. Αμέσως ανέλαβαν το Mirage-2000, το οποίο βρισκόταν σε βάθος 15 μέτρων. Αφού απενεργοποίησαν τα οπλικά συστήματα, τοποθέτησαν μια ειδική ράβδο ανέλκυσης, το έφεραν στην επιφάνεια της θάλασσας και από εκεί στην ΕΑΒ για επισκευή. · Να μην ξεχάσουμε, τέλος, τη συμβολή της ΚΟΣΥΘΕ στον εντοπισμό του «Κωστάκος» και στην ανέλκυση ενός μέρους της γέφυρας της βυθισμένης πυραυλακάτου. LEZANTES 41. Από την ανέλκυση αεροσκάφους CL-215, που είχε βυθιστεί ύστερα από ατύχημα και την εγκατάλειψή του από το πλήρωμα. 14. Εργασίες σε αγκυροβόλιο, ένα από τα κύρια καθήκοντα της Mονάδας. 20Α. Απομάκρυνση άμμου με τη βοήθεια εξοπλισμού αναρρόφησης. 24 Θάλαμος αποπίεσης για την υποστήριξη καταδυτικών εργασιών. 11, 9, 335, 17. Διαδικασίες ανάσυρσης Bristol Blenheim MK 1F, από αυτά τα οποία επιχειρούσαν τον Απρίλιο του 1941 από το αεροδρόμιο Ηρακλείου Κρήτης, και έπεσε στην περιοχή Εσταυρωμένου, 6,5 μίλια ανατολικά του Ρεθύμνου. Το πριν και μετά της ιστορίας αυτού του Blenheim χωρίζουν περίπου πενήντα χρόνια. Στην τελετή παρουσίασης του εκθέματος στο Μουσείο της Π.Α. κλήθηκε να παραστεί ο πιλότος του αεροπλάνου. Σκληρή δουλειά από την ανέλκυση αεροσκάφους τύπου Bristol Blenheim MK1, στη Μικρή Πρέσπα. Εργασίες τοποθέτησης υποθαλάσσιου αγωγού σε Mονάδα της Π.Α. H εκπαίδευση των ναυαγοσωστών των ελικοπτέρων έρευνας και διάσωσης της Π.A. είναι επίσης έργο της Mονάδας.